فاحا آفاق: می‌گویند هم حمله مغول را پشت سر گذاشته و هم بارها تجدید بنا شده اما عمرش به قرن ۶قمری می‌رسد. بعدها که بازسازی شد، نامش را فیضیه گذاشتند؛ نامی که برای ما با قیام خونین ۱۵خرداد پیوند خورده است. اما این روز خونین و تلخ، تنها نقطه پیوند مدرسه فیضیه قم یا مدرسه آستانه با تاریخ و فرهنگ ایران نیست و بنا به اسناد، برای خودش تاریخچه و بروبیایی دارد؛ تاریخچه‌ای که نشان‌دهنده اهمیت و جایگاهش در بین مدارس مذهبی و حوزه‌های علمیه ایران است.
حجره‌ای به نام امام خمینی (ره)
آن‌طور که می‌گویند مدرسه فیضیه قم در دوران صفوی و بنا به سنت کهن در کنار حرم حضرت معصومه(س) تأسیس شده است. حتماً از آن دوران تا دهه۳۰، طلاب و علمای بسیاری در آن رفت‌وآمد کرده‌اند و برای سال‌ها محل درس و بحث عالمان دین بوده اما سکونت امام خمینی(ره) در این مدرسه سرنوشت دیگری برای این مکان درس و بحث رقم زده است. ایشان از ۱۳۰۰ تا ۱۳۰۶ش در این مدرسه سکونت داشته است. حجره محل سکونت ایشان (حجره شماره ۲۳) در میان طلاب به حجره امام خمینی(ره) یا حجره امام شناخته می‌شود. امام خمینی(ره) برخی از دیدارهایشان با طلاب و روحانیون را در این مدرسه برگزار می‌کردند و این‌گونه کم‌کم مدرسه فیضیه در دهه ۳۰ به کانونی برای تحولات سیاسی تبدیل می‌شود. شهید مطهری نیز مدتی در این مدرسه سکونت داشته است. هر چند این مدرسه به مدت چند قرن به عنوان کانون ترویج اسلام و گسترش دین بوده و وقایعی چون حمله مغول را پشت سر گذاشته اما می‌توان گفت آنچه در دهه۴۰ بر این مدرسه رفته، جزو مهم‌ترین رخدادهای تاریخ معاصر ماست. در ۲ فروردین ۱۳۴۲ش مأموران حکومت پهلوی به مدرسه فیضیه حمله کردند. این حمله پس از اعتراض امام خمینی(ره) به تصویب لایحه انجمن‌های ایالتی و ولایتی و نیز لوایح شش‌گانه و انقلاب سفید و اعلام عزای عمومی در سالروز شهادت امام جعفر صادق(ع) انجام شد. از این حمله به واقعه فیضیه یاد می‌شود. سخنرانی ۱۳ خرداد ۱۳۴۲ش امام خمینی(ره) در مدرسه فیضیه نیز که در ادامه به دستگیری ایشان منجر شد، رخداد دیگری بود که به قیام ۱۵خرداد و روز خونین مردم قم منتهی شد. حکومت پهلوی در خرداد ۱۳۵۴ش برای جلوگیری از تحرکات انقلابیون مدرسه فیضیه را تعطیل کرد.
نامی که یادگار یک عالم است
وقتی برای یک عمر یکی از بزرگ‌ترین مدارس شهری باشی که محل اصلی درس دین است، معلوم است در تاریخچه‌ات نام عالمان و بزرگان بسیاری ثبت می‌شود. مدرسی طباطبایی، بهاءالدین عاملی، سلطان العلماء، قاضی سعید قمی، ملاعبدالرزاق لاهیجی و فیض کاشانی در این مدرسه تدریس کرده‌اند. حضور فیض کاشانی در مدرسه فیضیه قم یکی از نقاط عطف این مدرسه است. فیض کاشانی، فیلسوف، محدث، مفسر قرآن و فقیه شیعه در قرن یازدهم قمری است. او نزد عالمانی همچون ملاصدرا، شیخ بهایی، میرفندرسکی و میرداماد شاگردی کرد. گفته می‌شود به واسطه حضور این عالم، مدرسه در بین مردم به فیضیه معروف شده است. هر چند روایت‌های دیگری هم برای علت نام مدرسه وجود دارد. به‌طور مثال ناصرالشریعه، نویسنده کتاب تاریخ قم معتقد است دلیل نام‌گذاری این مدرسه به فیضیه، همجواری آن با مزار فیض‌آثار (حضرت معصومه(س)) است. با وجود این، طبق آنچه در کتاب گنجینه آثار قم آمده، مدرسه از این‌رو فیضیه نامیده شده که به درخواست و تحت نظر فیض کاشانی ساخته شده است.
آستانه‌ای که برکتش از همجواری حرم است
بنایی که یک اثر ملی است
به جز دوره صفویه، مدرسه در دوره‌های دیگری هم بازسازی و تجدید بنا شده است. فتحعلی‌شاه قاجار بنای قدیمی مدرسه را در سال ۱۲۱۳ و ۱۲۱۴ق تخریب و بنای جدیدی بنا کرد. این بنا دارای ۴۰اتاق در طبقه پایین، چهار ایوان، ۱۲غرفه و حوض بود. صحن مدرسه در این بازسازی تا ورودی صحن عتیق حرم حضرت معصومه(س) گسترش یافت و سردر ورودی حرم به صورت ایوان جنوبی مدرسه درآمد. پیش از آن، مدرسه از صحن عتیق حرم جدا بود و گذری بین آن‌ها وجود داشت. در سال ۱۳۰۱ق میرزا محمد فیض و شیخ عبدالکریم حائری در طبقه بالای مدرسه حجره‌هایی ساختند. مدرسه در زمان آیت‌الله بروجردی نیز تعمیر شد.
همچنین در واقعه فیضیه این مدرسه آسیب دید که با کمک بازاریان و زیرنظر آیت‌الله گلپایگانی تعمیر شد.در دوره جمهوری اسلامی زیر حیاط مدرسه، زیرزمینی ساخته شده است. در نتیجه بنای کنونی مدرسه متعلق به دوره فتحعلی شاه قاجار است. این بنا دارای چهار ایوان در دو طبقه است و در هر طبقه ۴۰حجره قرار دارد. سردر، ایوان‌ها و پیشانی حجره‌های آن با کاشی تزئین شده است. در این مدرسه کتابخانه‌ای ساخته شده که به نام کتابخانه آیت‌الله حائری شناخته می‌شود. هرچند در خصوص ویژگی‌های معماری این بنا چندان نوشته نشده اما علمای مهمی که در آن سکونت داشته و حوادثی که از سرگذرانده‌اند، سبب اهمیت آن در تاریخ معاصر ایران شده است. از این رو بنای مدرسه پس از انقلاب به عنوان آثار ملی ایران ثبت شده است. در حال حاضر این مدرسه به‌دلیل همجواری با مسجد «اعظم» و مدرسه «دارالشفا» کانون مرکزی حوزه علمیه قم به شمار می‌رود.
نظر شما